"Αλλ' επανέλθωμεν εις τα γεγονότα του πραγματικού βίου. Είδομεν πως ο Θεοδόσιος ο μέγας εξετέλεσεν εν Κωνσταντινουπόλει το κατά των αιρετικών διάταγμα αυτού. Τα αυτά ενηργήθησαν δι' επιτρόπων του βασιλέως εις όλας τας πόλεις της ανατολής όπου ιδίως ήκμαζεν ο αρειανισμός. Ουδέ περιωρίσθη ο βασιλεύς εις το να αποδώση τοις ορθοδόξοις όλας τας εκκλησίας και όλα τα ιερά ιδρύματα και κτήματα, αλλά, δια πολλών ετέρων θεσπισμάτων, οσημέραι αυστηρότερος προς τους αιρετικούς δεικνύμενος, πρώτον μεν αφήρεσεν από αυτών άπαντα τα πολιτικά δικαιώματα, έπειτα απεστέρησεν αυτούς του δικαιώματος του διαθέτειν, τελευταίον κατεδίκασε πολλούς εις εξορίαν, επιβαλών κατά τινων μάλιστα και την του θανάτου ποινήν. Συγχρόνως εξέδωκε νόμους αυστηρούς, δι' ών αφηρείτο εκ μέσου νυν μεν τούτο, νυν δ' εκείνο του αρχαίου ελληνικού βίου και ιδίως του αρχαίου ελληνικού θρησκεύματος. Ο Θεοδόσιος κατήργησεν εν έτει 394, δια νόμου, τον μέγαν ολυμπιακόν αγώνα, κατά την 293 Ολυμπιάδα αφ' ής ενίκησεν ο Κόροιβος' και εξέλιπεν ούτω τότε δια παντός η επιφανεστάτη εκείνη των αρχαίων ελληνικών πανηγύρεων. Ωσαύτως, επί βαρυτάταις χρηματικαίς ζημίαις και ύστερον επί ποινή θανάτου, απηγορεύθησαν αλληλοδιαδόχως αι εν ημέρα και εν νυκτί θυσίαι, αι ιεροσκοπίαι, η των ειδώλων λατρεία, η εις τους ναούς είσοδος και εν γένει πάσα δημοσία και απόρρητος τελετή του αρχαίου θρησκεύματος. Καθώς δε συνήθως συνέβαινε περί τα τοιαύτα η εκτέλεσις των νόμων τούτων υπερέβαλε πολλάκις και αυτήν αυτών την δεινήν αυστηρότητα. Οι κατά τας επαρχίας εξηγριωμένοι όχλοι, μη αρκούμενοι εις την κατάργησιν της λατρείας, ήθελον να καταστρέψωσι και αυτά τα οικοδομήματα εντός των οποίων αύτη ετελείτο. Αι πολιτικαί αρχαί ηναγκάζοντο να ενδώσωσιν ή έβλεπον αδιαφόρως την τοιαύτην των μνημείων εκείνων κατεδάφισιν. Τινές δε των επισκόπων και οι πλείστοι των μοναχών συνετέλουν προθυμότατα εις τον όλεθρον τούτον. Εις μάτην διεμαρτύροντο οι εθνικοί' εις μάτην ο περιώνυμος σοφιστής Λιβάνιος, επ' ελπίδι του να συγκινήση την ψυχήν του Θεοδοσίου, περιέγραφεν υπερβολικώτερον ίσως της αληθείας τα παθηματα του αρχαίου θρησκεύματος, λέγων προς τοις άλλοις' <οι δε μελανειμονούντες ούτοι...θέουσιν εφ' ιερά, ξύλα φέροντες και λίθους και σίδηρον, οι δε, και άνευ τούτων, χείρας και πόδας... των πρώτων δε κειμένων, δρόμος επί τα δεύτερα και τρίτα' τολμάται μεν ούν καν ταις πόλεσι' το πολύ δε εν τοις αγροίς... χωρούσι τοίνυν δια των αγρών ώσπερ χείμαρροι κατασύροντες δια των ιερών τους αγρούς.> Η φωνή αυτού δεν εισηκούσθη και το έργον της καταστροφής εκηκολούθησε. Τότε ανετράπη εκ βάθρων ο εν Αλεξανδρεία περίφημος ναός του Σεράπιδος, πάλαι ποτέ οικητήριον των επιστημών, και σώζων έτι κατά τους χρόνους τούτους τινά της αρχαίας σοφίας ίχνη. Τότε κατηδαφίσθη ο εν Απαμεία περικαλλής του Διός ναός. Τότε ηφανίσθησαν πλείστα άλλα της τέχνης αριστουργήματα ιδίως εν Συρία και εν Αιγύπτω' εις την ενταύθα Ελλάδα κατ' ευτυχίαν δεν φαίνονται τα τοιαύτα γενόμενα, ίσως διότι οι εθνικοί ήσαν ενταύθα πολλοί έτι και ισχυροί, ώστε οι του νέου δόγματος οπαδοί δεν ετόλμων να επιτεθώσι κατ' αυτών τοσούτον απροκαλύπτως.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Βιβλίον όγδοον, σελ. 264, 265, 266
Κ. Παπαρρηγόπουλος.
ΠΗΓΗ: ΑΛΦΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ
